Discussie binnen het CDA

Er woedt weer een soort discussie in het CDA, aangezwengeld door Hans Hillen. Of dit echt een discussie wordt, betwijfel ik; vooralsnog heeft het veel weg van bijdragen waarin leden van de partij hun zegje doen, en zich daarna in stilzwijgen hullen. Dat is verklaarbaar vanuit twee perspectieven: de geschiedenis in en buiten het CDA en het gebrek aan één algemeen aanvaard gezamenlijk vertrekpunt. Kern van de huidige discussie is de vraag welke rol de overheid dient te vervullen in het maatschappelijk bestel. In zekere zin komt het neer op de vraag: verzorgingsstaat ja of nee?

Geschiedenis in en buiten het CDA

In de ontstaansperiode van het CDA domineerde Den Uyl de vaderlandse politiek met het begrip van de maakbare samenleving. Met zijn bewogenheid voor de minder bedeelden en zijn enthousiasme voor de socialistische totaalpolitiek heeft hij de harten van velen geraakt – ook van CDA’ers. Om de eigen positie te markeren, heeft het CDA vanaf het begin een statement geplaatst tegenover deze maakbaarheid. Al in het beginstadium van haar bestaan heeft het CDA gestreden voor een ‘gespreide verantwoordelijkheid’: het beginsel, dat iedereen in zijn of haar eigen kring verantwoordelijkheden draagt voor eigen welzijn en welvaart, voor het milieu, voor de sociale cohesie. In die tijd was een begrip als ‘eigen verantwoordelijkheid’ nagenoeg een garantie voor ruzie met de PvdA.

Tijden veranderen. Niemand ziet in het CDA-begrip ‘gespreide verantwoordelijkheid’ nog een stellingname tegen de maakbaarheidspolitiek van de PvdA. De stap van ‘gespreide verantwoordelijkheid’ (CDA) naar ‘eigen verantwoordelijkheid’ (VVD) is dan snel gezet. Het CDA ziet zich thans geplaatst voor de vraag wat er precies met de eigen en/of gespreide verantwoordelijkheid bedoeld wordt. De duidelijkheid van 30 jaar geleden is verdwenen.

Visie en uitgangspunten

Tijdens de oprichtingsvergadering van het CDA werd een motie aanvaard die het volgende bepaalde: Van de leden van het CDA en dus ook van de CDA-vertegenwoordigers wordt gevraagd, dat zij aanvaarden, dat het evangelie richtsnoer is voor het politiek handelen van het CDA. Maar het evangelie spreekt zelf nergens in deze bewoordingen over de taken van de overheid of over het politieke beleid. De bron is het evangelie in al zijn tijdloosheid, de uitwerking in vier agendapunten is zeer tijdbepaald. De opvatting van sommigen binnen het CDA, dat de vier uitgangspunten te allen tijde overeind moeten blijven, plaatst deze punten op gelijk niveau als de bron waaruit ze geput zijn, en dat is niet de bedoeling geweest van de bedenkers ervan. Om deze reden is het onontkoombaar, dat de bron opnieuw geraadpleegd wordt, en dat er gezamenlijke woorden of begrippen centraal komen te staan, waaraan elk beleid in ontwikkeling en evaluatie getoetst kan worden.

Nieuwe trits

De uitdaging is om met behoud van het goede van de oude woorden nieuwe begrippen te munten, die zowel nauw aansluiten bij het gedachtegoed van toen als bij de vragen van nu. Als het CDA de bron trouw wil blijven, en uit het evangelie zijn inspiratie wil putten, dan verwijs ik graag naar een oude Bijbeltekst over de opdracht van de mens: recht doen, trouw eerbiedigen en ootmoedig wandelen voor God.  In beleidstermen is dit te vertalen in de drie begrippen rechtvaardigheid, betrouwbaarheid en zorgvuldigheid. Dat zijn heldere begrippen, die voor iedereen herkenbaar en toepasbaar zijn, en de bron is ook volstrekt helder. Daarmee voorkom je, dat er op een verwrongen manier gezocht moet worden naar toepasbare termen, die op de een of andere manier dan toch aan de bron gelinkt moeten worden. De bron is een tekst uit het evangelie, de uitwerking is hedendaags en zeer bruikbaar.

Liberale woorden

Verantwoordelijkheid in de hedendaags-liberale zin betekent heel vaak, dat iedereen zijn of haar eigen broek moet ophouden, en dat de staat niet verantwoordelijk is, tenzij het tegendeel blijkt. Als het CDA het begrip verantwoordelijkheid gebruikt, is het niet meer voor iedereen duidelijk, dat dat in de jaren ’70 bedoeld was als begrip om Den Uyl mee te pareren – het wordt vaak uitgelegd als een flirt met de VVD. Door de bron van het CDA-begrip over verantwoordelijkheid weer eens op te sporen en te bezien of er nieuwe thema’s uit te putten zijn voor de toekomst van het CDA, kan iedereen ontsnappen aan de verkeerde uitleg van een beladen begrip.